فاجعه زمانی رخ می دهد که شدت یک رخداد، از توانایی مردم یک جامعه برای مقابله با آن فراتر باشد. درک فرآیند میزان تأثیرات اجتماعیِ بلایای طبیعی به ۴ دلیل حائز اهمیت می باشد: اولاً، اطلاعات این فرایند حائز اهمیت است جهت شناسایی تأثیرات اولیه شرایطی که جوامع را در مقابل بلایای طبیعی آسیب پذیر می سازد. دوماً، جمع آوری اطلاعات به منظور تشخیص تأثیر فرآیند فجایع بر قشرهای خاصی از جوامع که می تواند بر هر قشر تأثیری متفاوت بر جای گذارد. مثل خانوارهای کم درآمد، اقلیت های قومی یا مُدل های خاصی از کسب و کار میزان این تأثیرات با سایر اقشار متفاوت است. سوماً، اطلاعات در مورد تأثیر فرایند فجایع برای مشخص کردن میزان عمق فاجعه و شرایط خاصی که هر فاجعه ایجاد می کند.
مورد آخر اینکه، درک فرایند تأثیر فاجعه، برنامه ریزان را قادر به تشخیص مداخلات مدیریتیِ اضطراریِِ مناسب می سازد. فرایندی که از طریق آن تأثیرهای اجتماعیِ بلایای طبیعی را ایجاد می کند می تواند با مُدل های کاتر (۱۹۹۶) و لیندل و پرتر (۲۰۰۳) توضیح داده شود. مخصوصاً، شکل ۱-۶ نشان می دهد میزان تأثیرات فجایع با بررسی این سه شرط قابل پیشگیری است: در معرض خطر قرار گرفتن، آسیب پذیریِ فیزیکی و آسیب پذیریِ اجتماعی قابل بررسی و توضیح می باشد.
شکل ۱-۶٫ مدل تاثیر فجایع
در زمان فجایع باید این سه نکته مهم را در نظر داشت: ویژگی های رویدادهای خاص، اقدام موثر و به موقع نسبت به فجایع و اقدام سریع و به موقع برای بهبود بخشیدن به آثار فجایع.
دو مورد از نکات خاص وقایع بدین صورت است که، ویژگی های خاص رویدادها و اقدام موثر نسبت به فجایع با شرایط اولیه تأثیرات فیزیکی که فجایع ایجاد می کنند ترکیب و ادغام می شود.
تأثیرات فیزیکی فجایع با بهبود یافتن خود به خودی فجایع به نوبه خود، منجر به ایجاد تأثیرات اجتماعی فجایع می شود.
کشورها می توانند با سه نوع مداخله مدیریتیی اضطراری برای بهبود تأثیرات فجایع اقدام موثر داشته باشند. میزان تأثیرات فیزیکی را می توان با اقدامات موثر برای کاهش میزان خطر و اقدامات اضطراری آمادگی کاهش داد، همان گونه که می توان تأثیرات اجتماعی را نیز با بهبود تمرین های آمادگی کاهش و التیام داد.
آسیب پذیری اجتماعی
در دیدگاه آسیب پذیری اجتماعی، یک پیشرفت مهم را نسبت به نظریه های قبلی آسیب پذیری خاطر نشان می کند. آسیب پذیری اجتماعی به عنوان یک مفهوم بدین گونه درنظر گرفته شده است: مردم “ظرفیت پیش بینی، کنار آمدن، تاب آوری و استقامت کردن و بهبود یافتن از تاثیرات بلایای طبیعی” را دارا می باشند. از آنجایی که آسیب پذیری فیزیکی مردم به میزان حساسیت آن ها به تغییرات بیولوژیکی برمی گردد (مثل تاثیرات ساختارهای آناتومی و عملکردهای فیزیولوژیکی). طبق جزئیات بیشتر این موارد شامل ثاتیرات فیزیولوژیکی، جمعیت شناختی، اقتصادی و تاثیرات سیاسی می باشد. نکته حائز اهمیت در دیدگاه آسیب پذیری اجتماعی این است که، میزان آسیب پذیری اجتماعی بستگی به منطقه جغرافیایی و جمعیت مناطق دارد مثلا محل اشتغال، عدم توزیع یکسان موقعیت های شغلی و همچنین میزان آسیب پذیری اجتماعی محل سکونت متفاوت می باشند. بنابراین، به خاطر تغییرات در ساختار آسیب پذیری می توان میزان تاثیرات فیزیکی در معرض خطر قرار گرفتن را کاهش یا افزایش داد (ویژگی آسیب و تلفات آن) بنابراین تغییرات بسیاری در آسیب پذیری اجتماعی رخ می دهد. میزان آسیب پذیری اجتماعی در سراسر جوامع و همچنین درون خانواده های یک جامعه نیز متفاوت است. این میزان تنوع تغییرات در آسیب پذیری بیشترین جای نگرانیِ مدیرانِ اضطراریِ محلی را ایجاد می کند چون نیاز به شناسایی کامل مناطق پر جمعیت با بالاترین میزان آسیب پذیری اجتماعی را دارد.
گردآوری و ترجمه: هما صدری؛ مددکار اجتماعی و جامعه شناس
انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان
